مفهوم درست انتظار از دیدگاه استاد مطهری

مفهوم درست انتظار
در فرهنگ مذهبی، انتظار، عبارت است از این که انسان پیوسته چشم به راه روزی باشد که هدف و مقصد نهایی برآورده شود و روزی فرا رسد که انسانیت از یک زندگانی عادلانه و کامل، تحت رهبری و زعامت حضرت مهدی (علیه السلام) برخوردار باشد. البته ـ همان گونه که پیش تر گفته شد ـ مفهوم انتظار، اعم و کلی تر از مفهوم اسلامی آن است. از این روست که پیروان دیگر دین های آسمانی نیز با صرف نظر از نام و عنوان، به پیشوایی جهانی، که برپا کننده ی عدل و داد است معتقدند و در انتظار ظهور اویند. این عقیده به خودی خود، بهترین انگیزه برای تربیت و تهذیب نفوس تمامی پیروان و معتقدان آن ادیان است و باعث رشد و کمال اخلاقی آنان و تکمیل درجه ی ایمان و نیروی اراده ی پیروان آن می باشد تا مقدمات ظهور را در خود و هم کیشان خود فراهم آورند.
اصل «انتظار فرج» از دیدگاه استاد مطهری از یک اصل کلّی اسلامی و قرآنی استنتاج می شود و آن اصلِ «حرمت یأس از روح الله» است.
انتظار فرج و امید و دل بستن به آینده دو گونه است: انتظاری سازنده، تعهدآور، نیرو آفرین و تحرک بخش که می تواند نوعی عبادت شمرده شود و انتظاری که اباحه گر، ویران گر و فلج کننده است.
تفاوت این دو نوع انتظار، ناشی از تفاوت دو نوع بینش درباره ی تحولات، و ظهور مهدی موعود (عج) است.
انتظار سازنده مبتنی بر بینش انسانی و فطری است. بینش انسانی یا فطری، معتقد است که هر چند انسان در آغاز پیدایش، شخصیت انسانی بالفعل ندارد ولی بذر یک سلسله بینش ها در نهاد او نهفته است; و به عوامل بیرونی نیاز دارد تا به کمک آن، مقصد و راه و ثمره ی بالقوه اش را به فعلیت برساند. این بینش، انسان را دارای غرایز حیوانی و نیز تمایلات عالی می داند و اصل نبرد و تنازع در اجتماع، و نقش آن در رویش و تکامل تاریخ را می پذیرد، ولی نه منحصراً به صورت نبرد طبقاتی میان گروه وابسته به ابزار تولید و نظام اجتماعی کهن; بلکه مدعی است که نبرد میان انسانِ رسیده به عقیده و ایمان با انسان های گمراه، همواره وجود داشته است. به تعبیر قرآن، نبرد میان «جند الله» و «حزب الله» با جنود شیطان است. استاد می فرماید: «از دید این تفکّر، اصلاحات جزئی و تدریجی به هیچ وجه محکوم نیست و عامل اصلی حرکت تاریخ، فطرت تکامل جوی انسان است و اصلاحات جزئی و تدریجی به نوبه خود، کمک به مبارزه انسان حق طلب در نبرد با انسان منحط است. و برعکس فسادها و تباهی ها، کمک به نیروی مقابل است و آهنگ حرکت تاریخ را به زیان اهل حق، کُند می کند. لذا انتظار یعنی تلاش و تکاپو».
استاد مطهری (رحمه الله)، تعبیر و تفسیر قرآن از تاریخ را به همین شکل می داند.
از آیه های قرآن استفاده می شود که ظهور حضرت مهدی (علیه السلام)، حلقه ای از حلقه های مبارزه ی اهل حق با اهل باطل است و به پیروزی نهایی حق منتهی می شود و سهیم بودن در این سعادت، متوقف بر حضور در گروه اهل حق است.
طبق آیه های قرآن، مهدی (عج) مظهر پیروزی اهل ایمان است.
طبق روایت های اسلامی، گروهی زبده به محض ظهور امام، به آن حضرت ملحق می شوند. استاد مطهری (رحمه الله) درباره ی آنان می نویسد: «این گروه ابتدا به ساکن خلق نمی شود، معلوم می شود در عین اشاعه و رواج ظلم و فساد، زمینه هایی عالی وجود دارد که چنین گروه زبده را پرورش می دهد. این خود می رساند که نه تنها اهل حق و حقیقت به صفر نرسیده، بلکه فرضاً اگر اهل حق از نظر کمیّت قابل توجه نباشند از نظر کیفیّت از زبده ترین اهل ایمانند». از نظر روایت های اسلامی، در مقدمه ی قیام امام، سلسله قیام های دیگر از طرف اهل حق صورت می گیرد، مانند قیام یمانی قبل از ظهور. ایشان می افزاید: «از مجموع آیات و روایات استنباط می شود که قیام مهدی موعود آخرین حلقه از مجموع حلقات مبارزات حق و باطل است که از آغاز جهان برپا بوده است».
شکل دیگری از انتظار نیز وجود دارد که به تعبیر استاد، نوعی اباحه گری و ویران گری است. استاد می فرماید: «طبق این تعبیر از انتظار، ماهیت قیام حضرت مهدی (علیه السلام) صرفاً ماهیت انفجاری است. فقط و فقط از گسترش و رواج اختلاف ها و حق کشی ها و تباهی ها ناشی می شود. هر اصلاحی مذموم است و از باب اینکه هدف وسیله را توجیه می کند بهترین کمک به ظهور و بهترین شکل انتظار، ترویج و اشاعه فساد است».
از نظر استاد «این نوع تفکر، دیالکتیکی است. این نوع انتظار فرج منجر به نوعی تعطیل حدود و مقررات اسلامی می شود و نوعی اباحه گری باید شمرده شود که به هیچ وجه با موازین اسلامی و قرآنی وفق نمی یابد».
بعضی افراد با تکیه به همین نوع تفکّر، با هر اصلاحی مخالفند و می گویند: دنیا باید از ظلم و جور پر شود تا یک دفعه انقلاب گردد و پر از عدل و داد شود و اگر ما کاری کنیم که مردم به سوی دین بیایند به معنای آن است که به ظهور حضرت حجّت خیانت کرده و ظهور ایشان را تأخیر انداخته ایم!
استاد مطهری پاسخ به این شبهه را چنین می دهد: «بعضی از حوادث جنبه انفجاری دارند مثل دمل که هر چیزی که جلوی دمل را بگیرد بد است. لکن دیدگاه ما نسبت به قیام و انقلاب حضرت این نیست. بلکه صحبتِ «رسیده شدن» است نه صحبت انفجار. مسأله ظهور حضرت حجت بیش از آنچه شباهت داشته باشد به انفجار یک دمل، شباهت دارد به رسیدن یک میوه. یعنی اگر ایشان تا کنون ظهور نکرده اند نه فقط به خاطر این است که گناه کم شده بلکه چون هنوز دنیا به آن مرحله از قابلیت نرسیده است».
انتظار ظهور، هیچ تکلیفی را از دوش ما برنمی دارد، ما هم چنان به وظایف فردی و اجتماعی خود مکلفیم. و درست در همین دوره است که می بایست یاران آن حضرت تربیت و آماده شوند.